Hastalık
Çölyak hastalığı hakkında bilmeniz gerekenler
Glutensiz beslenmek, biraz kilo vermek isteyenler veya akşam yemeğinden sonra daha az şişkinlik ve ağırlık hissetmek isteyenler için popüler bir diyet seçimiyken, diğerleri için ciddi bir tıbbi durum için gerekli bir çözümdür. Hâlihazırda çölyak hastalığınız varsa, sizde olduğunu düşünüyorsanız veya olan birini tanıyorsanız, işte bilmeniz gereken temel sorular ve cevaplar:
Çölyak hastalığı nedir?
Çölyak hastalığı glüten yediğinizde vücudun bağışıklık sisteminin kendi dokularına saldırdığı ciddi bir hastalıktır. Bu, bağırsağın astarına zarar verir ve vücudun gıdalardan besinleri düzgün bir şekilde ememeyeceği anlamına gelir. Çölyak hastalığı bir alerji veya gıda intoleransı değildir. Araştırmalar, her 100 kişiden 1’inin buna sahip olduğunu gösteriyor; ama aynı zamanda diğerlerinin de – yarım milyona kadar – henüz teşhis edilmediğine inanılıyor. Herkes, herhangi bir yaşta bunu geliştirebilir – daha önce glüten içeren ürünleri sorunsuz bir şekilde yemiş olsanız bile.
Gluten nedir?
Tahıl taneleri buğday, arpa ve çavdarda bulunan iki proteinin karışımıdır – hamurun tamamını esnek yapan ve keklerinizin birbirine yapışmasına yardımcı olan şeydir. Ancak tüm tahıl türlerinde bulunmaz; glutensiz çeşitler arasında mısır, karabuğday, kinoa, darı ve teff sayılabilir.
Çölyak hastaları glüten içeren ürünler yerlerse ne olur?
Çölyak her glüten yediğinde vücudun bağışıklık sisteminin kendisine saldırmasına neden olur; sırayla, bu bağırsak astarına zarar verir ve temel besinleri emmesini engeller. Diğer reaksiyonlar ve semptomlar, kişinin alerjisinin ciddiyetine bağlı olarak hafif ila şiddetli arasında değişebilir. Bir kişi baş ağrısı, ishal, kabızlık ve şişkinlik, aşırı mide krampları, ağız ülserleri, anemi, kilo kaybı ve sürekli yorgunluk yaşayabilir. Bunlar size tanıdık geliyorsa, belirtilerinizi tartışmak ve çölyak hastalığı için test yaptırmak için doktorunuzu ziyaret edin.
Tedavisi var mı?
Şu anda hayır. Bir aşı araştırmaları sürerken, şu anda çölyak hastalarının yapabileceği tek şey, glüten içeren gıdalardan kaçınarak ömür boyu bir diyet uygulamaktır.
Gluten hangi yiyeceklerde bulunur?
Günlük gıdaların ne kadar içerdiğine şaşıracaksınız. Tabii ki, pizza, makarna, ekmek, kraker ve kek gibi un bazlı bariz olanlar var. Ancak un, çorbalar, soslar (soya ve sostan beşamele kadar) ve bira gibi aklınıza bile gelmeyebileceğiniz birçok ürünü koyulaştırmak için kullanılır. Neyse ki, son AB yasaları, alerjen bileşenlerinin artık gıda ambalajlarında gösterilmesi gerektiği anlamına geliyor – bu nedenle, bir şeyin glüten veya buğday içerip içermediğini tespit etmek kolay.
Bu, çölyak hastalarının salatadan başka bir şey yemediği anlamına mı geliyor?
Kesinlikle hayır! Son birkaç yılda, glütensiz pazar giderek güçlendi giderek daha fazla üretici harekete geçiyor. Mevcut glütensiz gıdaların miktarı ve çeşitliliği artmakla kalmıyor, kalite de artıyor – örneğin, son beş yılda sunulan ekmek lezzetli ve yenilebilir hale geldi. Birçok süpermarkette glütensiz bölümler vardır ve restoranlar artık yemeklerinin çoğunu glutensiz olarak da sunmaktadır.
Çölyak hastasının azıcık glüten yemesi elbette önemli değil mi?
Ne yazık ki, gerçekten öyle – bu yüzden akşam yemeğine gelen bir çölyak arkadaşınız varsa, o balık yemeğinin üzerine ‘sadece birkaç ekmek kırıntısı’ koymanın sorun olmayacağını düşünmeyin. Sonuç olarak bir kişinin semptomlarının alevlenmesi birkaç saatten birkaç güne kadar sürebilir ve yemek yapıyorsanız çapraz bulaşmaya da dikkat ettiğinizden emin olun – örneğin, farklı doğrama tahtaları ve pişirme yöntemleri kullanın. Zor görünebilir, ancak çölyak hastaları tarafından çok takdir edilecektir!
Katkıda bulunanlar nelerdir?
Genleriniz, glutenli yiyecekler ve diğer faktörlerle birleştiğinde çölyak hastalığına katkıda bulunabilir, ancak kesin nedeni bilinmemektedir. Bebek besleme uygulamaları, gastrointestinal enfeksiyonlar ve bağırsak bakterileri de katkıda bulunabilir. Bazen çölyak hastalığı ameliyat, hamilelik, doğum, viral enfeksiyon veya şiddetli duygusal stres sonrasında aktif hale gelir.
Vücudun bağışıklık sistemi yiyeceklerdeki glütene aşırı tepki verdiğinde, reaksiyon ince bağırsağı kaplayan küçük, tüy benzeri çıkıntılara (villus) zarar verir. Villi, yediğiniz yiyeceklerden vitaminleri, mineralleri ve diğer besinleri emer. Villiniz hasar görürse, ne kadar yerseniz yiyin yeterli besin alamazsınız.
Risk faktörleri
Çölyak hastalığı, aşağıdakilere sahip kişilerde daha yaygın olma eğilimindedir:
- Çölyak hastalığı veya dermatitis herpetiformis olan bir aile üyesi
- Tip 1 diyabet
- Down sendromu veya Turner sendromu
- Otoimmün tiroid hastalığı
- Mikroskobik kolit (lenfositik veya kollajenöz kolit)
- Addison hastalığı
Komplikasyonları nelerdir?
Tedavi edilmeyen çölyak hastalığı şunlara neden olabilir:
- Yetersiz beslenme. Bu, ince bağırsağınız yeterli besinleri ememezse oluşur. Yetersiz beslenme kansızlığa ve kilo kaybına neden olabilir. Çocuklarda yetersiz beslenme yavaş büyümeye ve boy kısalığına neden olabilir.
- Kemik zayıflaması. Kalsiyum ve D vitamininin malabsorpsiyonu (malabsorpsiyon diyetteki majör -karbonhidrat, protein ve yağ- veya minör (elektrolitler, vitaminler, eser elementler vb) besin maddelerinin izole veya global olarak bağırsaklardan emilimlerinin bozukluğu ile karakterize multisistemik semptomlara yol açabilen bir durum), çocuklarda kemik yumuşamasına (osteomalazi veya raşitizm) ve yetişkinlerde kemik yoğunluğu kaybına (osteopeni veya osteoporoz) yol açabilir.
- Kısırlık ve düşük. Kalsiyum ve D vitamininin malabsorpsiyonu üreme sorunlarına katkıda bulunabilir.
- Laktoz intoleransı. İnce bağırsağınızın zarar görmesi, laktoz içeren süt ürünlerini yedikten veya içtikten sonra karın ağrısına ve ishale neden olabilir. Bağırsaklarınız iyileştiğinde, süt ürünlerini tekrar tolere edebilirsiniz.
- Glutensiz bir diyet sürdürmeyen çölyak hastalığı olan kişiler, bağırsak lenfoması ve ince bağırsak kanseri dâhil olmak üzere çeşitli kanser türlerini geliştirme riski daha yüksektir.
- Sinir sistemi sorunları. Çölyak hastalığı olan bazı kişilerde nöbetler veya el ve ayaklardaki sinirlerde hastalık (periferik nöropati) gibi sorunlar gelişebilir.
Yanıt vermeyen çölyak hastalığı
Çölyak hastalığı olan bazı kişiler, glütensiz diye düşündükleri şeye yanıt vermezler. Tepki vermeyen çölyak hastalığı genellikle diyetin glüten ile kontaminasyonundan kaynaklanır. Bir diyetisyenle çalışmak, tüm glütenlerden nasıl kaçınacağınızı öğrenmenize yardımcı olabilir.
Tepki vermeyen çölyak hastalığı olan kişilerde şunlar olabilir:
- İnce bağırsakta bakteri (bakteriyel aşırı üreme)
- mikroskobik kolit
- Zayıf pankreas fonksiyonu (pankreas yetmezliği)
- Huzursuz bağırsak sendromu
- Süt ürünlerinde (laktoz), sofra şekerinde (sakaroz) veya bal ve meyvelerde bulunan bir şeker türünde (fruktoz) bulunan şekeri sindirme zorluğu
- Refrakter çölyak hastalığı
Refrakter çölyak hastalığı
Nadir durumlarda, çölyak hastalığının bağırsak hasarı, katı bir glütensiz diyete yanıt vermez. Bu refrakter çölyak hastalığı olarak bilinir. Altı aydan bir yıla kadar glütensiz bir diyet uyguladıktan sonra hala belirti ve semptomlarınız varsa, semptomlarınız için başka açıklamalar aramak için daha fazla teste ihtiyacınız olabilir.
Hamilelik sırasında yüksek tansiyon
Hipertansiyonu olan kadınlar, duruma rağmen sağlıklı bebekler doğurabilir. Ancak hamilelik sırasında yakından izlenmezse ve yönetilmezse hem anne hem de bebek için tehlikeli olabilir.
Yüksek tansiyonu olan kadınların komplikasyon geliştirme olasılığı daha yüksektir. Örneğin, hipertansiyonu olan hamile kadınlar, böbrek fonksiyonlarında azalma yaşayabilir. Hipertansiyonlu annelerden doğan bebeklerin doğum ağırlığı düşük olabilir veya erken doğabilirler.
Bazı kadınlar hamilelikleri sırasında hipertansiyon geliştirebilir. Birkaç tür yüksek tansiyon problemi gelişebilir. Bebek doğduktan sonra durum genellikle kendini tersine çevirir. Hamilelik sırasında gelişen hipertansiyon, yaşamın ilerleyen dönemlerinde hipertansiyon gelişme riskinizi artırabilir.
Preeklampsi (Gebelik Zehirlenmesi)
Bazı durumlarda, hipertansiyonu olan hamile kadınlar, hamilelikleri sırasında preeklampsi geliştirebilirler. Bu yüksek kan basıncı durumu böbrek ve diğer organ komplikasyonlarına neden olabilir. Bu, idrarda yüksek protein seviyelerine, karaciğer fonksiyonlarında sorunlara, akciğerlerde sıvıya veya görsel sorunlara neden olabilir.
Bu durum kötüleştikçe anne ve bebek için riskler artar. Preeklampsi, nöbetlere neden olan eklampsiye yol açabilir. Hamilelikteki yüksek tansiyon sorunları, dünyada anne ölümünün önemli bir nedeni olmaya devam etmektedir. Bebek için komplikasyonlar arasında düşük doğum ağırlığı, erken doğum ve ölü doğum yer alır.
Preeklampsiyi önlemenin bilinen bir yolu yoktur ve durumu tedavi etmenin tek yolu bebeği doğurtmaktır. Bu durumu hamileliğiniz sırasında geliştirirseniz, doktorunuz sizi komplikasyonlar açısından yakından izleyecektir.
Yüksek tansiyonun vücut üzerindeki etkileri nelerdir?
Hipertansiyon genellikle sessiz bir durum olduğundan, semptomlar belirgin hale gelmeden önce vücudunuza yıllarca zarar verebilir. Hipertansiyon tedavi edilmezse ciddi, hatta ölümcül komplikasyonlarla karşılaşabilirsiniz.
Hipertansiyonun komplikasyonları aşağıdakileri içerir.
Hasarlı arterler
Sağlıklı arterler esnek ve güçlüdür. Kan sağlıklı atardamarlardan ve damarlardan serbestçe ve engellenmeden akar.
Hipertansiyon, arterleri daha sert, daha sıkı ve daha az elastik hale getirir. Bu hasar, diyet yağlarının arterlerinizde birikmesini ve kan akışını kısıtlamasını kolaylaştırır. Bu hasar, kan basıncının artmasına, tıkanmalara ve nihayetinde kalp krizi ve felce neden olabilir.
Hasarlı kalp
Hipertansiyon kalbinizin çok çalışmasına neden olur. Kan damarlarınızdaki artan basınç, kalbinizin kaslarını sağlıklı bir kalbin olması gerekenden daha sık ve daha fazla kuvvetle pompalamaya zorlar.
Bu, kalbin büyümesine neden olabilir. Büyümüş bir kalp, aşağıdakiler için riskinizi artırır:
- kalp yetmezliği
- aritmiler
- ani kalp ölümü
- kalp krizi
Hasarlı beyin
Beyniniz, düzgün çalışması için sağlıklı bir oksijen bakımından zengin kana güvenir. Yüksek tansiyon beyninizin kan kaynağını azaltabilir:
Beyne giden kan akışının geçici olarak tıkanmasına geçici iskemik ataklar (TIA’lar) denir .
Kan akışının önemli ölçüde tıkanması beyin hücrelerinin ölmesine neden olur. Bu, felç olarak bilinir.
Kontrolsüz hipertansiyon, hafızanızı ve öğrenme, hatırlama, konuşma ve akıl yürütme becerinizi de etkileyebilir. Hipertansiyonu tedavi etmek genellikle kontrolsüz hipertansiyonun etkilerini silmez veya tersine çevirmez. Bununla birlikte, gelecekteki sorunlar için riskleri azaltır.
Yüksek tansiyon için ev ilaçları
Sağlıklı yaşam tarzı değişiklikleri, hipertansiyona neden olan faktörleri kontrol etmenize yardımcı olabilir. İşte en yaygın ev ilaçlarından bazıları.
Sağlıklı bir diyet geliştirmek
Yüksek tansiyonu düşürmeye yardımcı olmak için kalp-sağlıklı beslenme hayati önem taşır. Kontrol altındaki hipertansiyonu yönetmek ve komplikasyon riskini azaltmak için de önemlidir. Bu komplikasyonlar arasında kalp hastalığı, felç ve kalp krizi bulunur.
Kalp-sağlıklı beslenme, aşağıdakileri içeren yiyecekleri vurgular:
- meyveler
- sebzeler
- tam tahıllar
- balık gibi yağsız proteinler
- fiziksel aktiviteyi artırmak
Sağlıklı bir kiloya ulaşmak, fiziksel olarak daha aktif olmayı da içermelidir. Egzersiz, kilo vermenize yardımcı olmanın yanı sıra stresi azaltmaya, kan basıncını doğal olarak düşürmeye ve kardiyovasküler sisteminizi güçlendirmeye yardımcı olabilir.
Her hafta 150 dakika orta düzeyde fiziksel aktivite yapmayı hedefleyin. Bu, haftada beş kez yaklaşık 30 dakika.
Sağlıklı bir kiloya ulaşmak
Aşırı kiloluysanız veya obezseniz, kalp-sağlıklı beslenme ve artan fiziksel aktivite yoluyla kilo vermek kan basıncınızı düşürmenize yardımcı olabilir.
Stresle başa çıkma
Egzersiz, stresi yönetmenin harika bir yoludur. Diğer aktiviteler de yardımcı olabilir. Bunlar şunları içerir:
- meditasyon
- derin nefes
- masaj
- kas gevşemesi
- yoga veya tai chi
Bunların hepsi kanıtlanmış stres azaltıcı tekniklerdir. Yeterli uyku almak da stres seviyelerini azaltmaya yardımcı olabilir.
Daha temiz bir yaşam tarzı benimsemek
Sigara içiyorsanız bırakmayı deneyin. Tütün dumanındaki kimyasallar vücut dokularına zarar verir ve kan damarı duvarlarını sertleştirir.
Düzenli olarak çok fazla alkol tüketiyorsanız veya alkol bağımlılığınız varsa, içtiğiniz veya tamamen bıraktığınız miktarı azaltmak için yardım isteyin. Alkol kan basıncını yükseltebilir.
Yüksek tansiyonu olan kişiler için diyet önerileri
Hipertansiyonu tedavi etmenin ve olası komplikasyonları önlemenin en kolay yollarından biri diyetinizdir. Yedikleriniz hipertansiyonu hafifletmek veya ortadan kaldırmak için uzun bir yol kat edebilir.
İşte hipertansiyonlu kişiler için en yaygın beslenme önerilerinden bazıları.
Daha az et, daha çok bitki ye
Bitki bazlı bir diyet, lifi artırmanın ve süt ürünleri ve etten aldığınız sodyum ve sağlıksız doymuş ve trans yağ miktarını azaltmanın kolay bir yoludur. Yediğiniz meyve, sebze, yapraklı yeşillik ve tam tahılların sayısını artırın. Kırmızı et yerine balık, kümes hayvanları veya tofu gibi daha sağlıklı yağsız proteinleri tercih edin.
Diyetteki sodyumu azaltın
Hipertansiyonu olan ve kalp hastalığı riski yüksek olan kişilerin günlük sodyum alımını günde 1.500 miligram ile 2.300 miligram arasında tutmaları gerekebilir. Sodyumu azaltmanın en iyi yolu, taze yiyecekleri daha sık pişirmektir. Genellikle sodyum oranı çok yüksek olan restoran yiyeceklerini veya önceden paketlenmiş yiyecekleri yemekten kaçının.
Tatlıları azaltın
Şekerli yiyecekler ve içecekler boş kalori içerir, besin içeriği yoktur. Tatlı bir şey istiyorsanız, taze meyve veya şekerle pek tatlandırılmamış az miktarda bitter çikolata yemeyi deneyin. Düzenli olarak bitter çikolata yemenin kan basıncını düşürebileceğini bilin.
Yüksek tansiyon teşhisi
Kan basıncınız yükselirse, doktorunuz birkaç gün veya hafta boyunca daha fazla ölçüm yapmanızı isteyebilir. Hipertansiyon teşhisi nadiren sadece bir okumadan sonra verilir. Doktorunuzun devam eden bir sorunun kanıtını görmesi gerekir. Bunun nedeni, çevrenizin, doktorun ofisinde olduğunuzda hissedebileceğiniz stres gibi kan basıncının artmasına katkıda bulunabilmesidir. Ayrıca kan basıncı seviyeleri gün boyunca değişir.
Kan basıncınız yüksek kalırsa, doktorunuz muhtemelen altta yatan koşulları ekarte etmek için daha fazla test yapacaktır. Bu testler şunları içerebilir:
- idrar tahlili
- kolesterol taraması ve diğer kan testleri
- bir elektrokardiyogram ile kalbinizin elektriksel aktivitesinin testi (EKG, bazen EKG olarak da anılır)
- kalbinizin veya böbreklerinizin ultrasonu
Bu testler, doktorunuzun yüksek tansiyonunuza neden olan ikincil sorunları belirlemesine yardımcı olabilir. Ayrıca, yüksek tansiyonun organlarınız üzerindeki etkilerine de bakabilirler.
Bu süre zarfında doktorunuz hipertansiyonunuzu tedavi etmeye başlayabilir. Erken tedavi, kalıcı hasar riskinizi azaltabilir.
Yüksek tansiyon ölçümleri nasıl anlaşılır?
İki sayı bir kan basıncı ölçümü gösterir:
Sistolik basınç: Bu ilk veya en üst sayıdır. Kalbiniz attığında ve kan pompaladığında arterlerinizdeki basıncı gösterir.
Diyastolik basınç: Bu ikinci veya en alttaki sayıdır. Kalp atışları arasındaki atardamarlarınızdaki basıncın okunmasıdır.
Beş kategori, yetişkinler için kan basıncı ölçümlerini tanımlar:
Sağlıklı: Sağlıklı bir kan basıncı okuması 120/80 milimetre civadan (mm Hg) azdır.
Yükseltilmiş: Sistolik sayı 120 ile 129 mm Hg arasındadır ve diyastolik sayı 80 mm Hg’den azdır. Doktorlar genellikle yüksek tansiyonu ilaçla tedavi etmezler. Bunun yerine, doktorunuz sayılarınızı düşürmeye yardımcı olmak için yaşam tarzı değişikliklerini teşvik edebilir.
Evre 1 hipertansiyon: Sistolik sayı 130 ila 139 mm Hg arasında veya diyastolik sayı 80 ila 89 mm Hg arasındadır.
Evre 2 hipertansiyon: Sistolik sayı 140 mm Hg veya daha yüksektir veya diyastolik sayı 90 mm Hg veya daha yüksektir.
Hipertansif kriz: Sistolik sayı 180 mm Hg’nin üzerindedir veya diyastolik sayı 120 mm Hg’nin üzerindedir. Bu aralıktaki kan basıncı acil tıbbi müdahale gerektirir. Kan basıncı bu kadar yüksek olduğunda göğüs ağrısı, baş ağrısı, nefes darlığı veya görsel değişiklikler gibi semptomlar ortaya çıkarsa, acil serviste tıbbi bakıma ihtiyaç vardır.
Bir basınç manşeti ile bir kan basıncı ölçümü alınır. Doğru bir okuma için, uyan bir manşonunuz olması önemlidir. Uygun olmayan bir manşet yanlış okumalar verebilir.
Kan basıncı ölçümleri çocuklar ve gençler için farklıdır. Kan basıncını izlemeniz istenirse, çocuğunuzun doktoruna çocuğunuzun sağlıklı aralıklarını sorun.
Yüksek tansiyon için tedavi seçenekleri
Bir dizi faktör doktorunuzun sizin için en iyi tedavi seçeneğini belirlemesine yardımcı olur. Bu faktörler, hangi tip hipertansiyona sahip olduğunuzu ve hangi nedenlerin tanımlandığını içerir.
Birincil hipertansiyon tedavi seçenekleri
Doktorunuz size birincil hipertansiyon teşhisi koyarsa, yaşam tarzı değişiklikleri yüksek tansiyonunuzu düşürmenize yardımcı olabilir. Yaşam tarzı değişiklikleri tek başına yeterli değilse veya etkili olmayı bırakırsa, doktorunuz ilaç yazabilir.
İkincil hipertansiyon tedavi seçenekleri
Doktorunuz hipertansiyonunuza neden olan altta yatan bir sorunu keşfederse, tedavi bu diğer duruma odaklanacaktır. Örneğin, almaya başladığınız bir ilaç kan basıncının artmasına neden oluyorsa, doktorunuz bu yan etkiye sahip olmayan diğer ilaçları deneyecektir.
Bazen, altta yatan nedenin tedavisine rağmen hipertansiyon kalıcıdır. Bu durumda doktorunuz, kan basıncınızı düşürmeye yardımcı olmak için yaşam tarzı değişiklikleri geliştirmek ve ilaçlar reçete etmek için sizinle birlikte çalışabilir.
Hipertansiyon için tedavi planları sıklıkla gelişir. İlk başta işe yarayan şey zamanla daha az yararlı hale gelebilir. Doktorunuz tedavinizi iyileştirmek için sizinle birlikte çalışmaya devam edecektir.
Tuz Kilo Almanızı Sağlayabilir mi?
Yüksek Kan Basıncı (Hipertansiyon) Hakkında Bilmeniz Gereken Her Şey (4)
Evde Nasıl Kilo Verilir?
Kalp sağlığı neden feminist bir konudur?
Yüksek Kan Basıncı (Hipertansiyon) Hakkında Bilmeniz Gereken Her Şey (3)
Keto ve Paleo diyeti: Hangisi Daha İyi?
